Terapia Uzależnień nazywana terapią podstawową odbywa się ośrodku leczenia uzależnień. Cechami charakterystycznymi tego etapu terapii uzależnień jest: duża intensywność zajęć, przewaga znaczenia spotkań grupowych nad indywidualną pracą z terapeutą i dość schematyczny przebieg zajęć oparty o program ośrodka. Terapia Uzależnień w ośrodku stacjonarnym obejmuje od czterech do ośmiu tygodni zajęć terapeutycznych, w grupie liczącej od siedmiu do dziesięciu osób. Pacjenci podczas pierwszego etapu czują się bardziej jak w szkole, niż w placówce odwykowej. Mimo spotkań z lekarzem czy pielęgniarkami, pomiaru ciśnienia czy przyjmowania leków, w centrum ich uwagi znajdują się trwające kilka godzin dziennie zajęcia terapeutyczne. Obejmują one spotkania w grupie, omawianie zadanych wcześniej prac pisemnych, uczestnictwo w wykładach, oglądanie i analizę filmów edukacyjnych. Dzieje się tak dlatego, że leczenie uzależnień na tym etapie polega w przeważającej części na psychoterapii i psychoedukacji, czyli wpływaniu na psychikę osoby uzależnionej za pomocą nowych wiadomości, rozmów, zachęcaniu do zmiany sposobu myślenia i reagowania. Na uzależnienie od środków psychoaktywnych nie ma lekarstwa w postaci operacji, zastrzyku czy tabletki.

Terapia Uzależnień w podstawowym etapie ma dwa cele. Pierwszym celem jest analiza destrukcji spowodowanej przez alkohol, narkotyki, leki czy gry hazardowe. Polegająca na uświadamianiu pacjentom skutków ich uzależnienia w różnych sferach życia. Zajęcia psychoedukacyjne dostarczają podstawowej wiedzy z tego zakresu, natomiast zajęcia psychoterapeutyczne konfrontują chorego z istotnymi faktami z jego historii, w których ważną rolę odgrywały środki takie jak alkohol narkotyki czy leki. Pacjenci na tym etapie powinni samodzielnie opisywać sytuacje ze swojego życia, w których dostrzegają negatywne skutki nadużywania środków psychoaktywnych oraz dzielić się emocjami, które w związku z tym przeżywają.

Celem programowych zajęć terapeutycznych jest zmiana nastawienia osoby uzależnionej do jego dotychczasowych nałogowych zachowań, uwypuklenie ich dramatycznych skutków i odblokowanie blokowanych przez uzależnienie wcześniej uczuć.

Drugim celem podstawowej terapii uzależnień jest nauka umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia. Zajęcia terapeutyczne wyposażają pacjenta w wiedzę i umiejętności ułatwiające zachowanie abstynencji oraz powrót do normalnego funkcjonowania psychicznego i społecznego. Najczęstsze tematy zajęć to: radzenie sobie z głodem, zapobieganie nawrotom choroby, radzenie sobie z emocjami, budowanie i korzystanie z sieci wsparcia, organizacja czasu, asertywność – ze szczególnym uwzględnieniem asertywnego odmawiania środków psychoaktywnych.

Zajęcia zorientowane są na przyszłość. Pacjenci w oparciu o dotychczasowe doświadczenia planują zmiany w zwyczajach, zachowaniach, podejściu do problemów, kontaktach z ludźmi. Mają one przybliżyć ich do nowej wartości w życiu – trzeźwości. Osobę, która tak kieruje swoim życiem, aby trzeźwość w zachowaniach, myśleniu i uczuciach była na pierwszym miejscu, nazywamy trzeźwiejącym uzależnionym.

Kiedy kończy się etap podstawowy terapii uzależnień od alkoholu, narkotyków, leków czy hazardu - Pacjent jest dopiero na początku „trzeźwienia”. Jego decyzja o niebraniu, niepiciu czy niegraniu może być krucha, a nowe podejście do życia umiejscowione jest bardziej w głowie niż w działaniach.

Zatem konieczny jest drugi etap terapii uzależnień. Bez niego, kiedy uzależniony przerywa proces terapeutyczny po wyjściu z ośrodka leczenia uzależnień, najdalej po kilku miesiącach następuje powrót do nałogu, często niestety z większą intensywnością. Pacjenci mówią później, że odrabiali straty. Aby do tego nie doszło, konieczne jest dalsze leczenie uzależnień w trybie ambulatoryjnym.

Faza druga procesu terapeutycznego nazywana terapią pogłębioną uzależnienia od alkoholu, od narkotyków, od leków i hazaru - odbywa się w trakcie spotkań indywidualnych z terapeutą, grupę wsparcia oraz warsztatów tematycznych. Na tym etapie celem pacjenta jest wprowadzenie zmian w życie, ich utrwalenie i stopniowe usamodzielnienie się w zakresie radzenia sobie z nałogiem. Sesje terapeutyczne mają najczęściej mniej schematyczny przebieg, program terapeutyczny jest bardziej elastyczny i dostosowany do aktualnych potrzeb pacjenta.

Faza pogłębiona terapii uzależnień trwa około dwudziestu czterech miesięcy! Razem z fazą terapii podstawowej tworzy okres leczenia osoby uzależnionej - leczenie uzależnień. W ciągu pierwszych dwunastu miesięcy najlepiej jest, jeśli sesje terapeutyczne odbywają się raz w tygodniu. Po pierwszym roku można je najczęściej rozrzedzić, przy zachowaniu stałej regularności spotkań. Metodami pracy są: wymiana doświadczeń pomiędzy członkami grupy, wspieranie szczerej i otwartej komunikacji, analiza problemów aktualnie przeżywanych przez pacjenta.

Najczęściej pojawiającymi się tematami podczas pogłębionej terapii uzależnień są: kontakty z rodziną, problem poczucia winy, odzyskania zaufania, przeżywanie wstydu związanego z zachowaniami z picia alkoholu, nadużywania leków, brania narkotyków czy grania w gry hazardowe, unikanie sytuacji towarzyskich sprzyjających piciu alkoholu lub braniu narkotyków i leków, radzenie sobie z emocjami, głód uzależnienia. Wielokrotnie zachodzi konieczność powracania do tematów poruszanych na terapii podstawowej, w związku z realnymi sytuacjami, w których pacjent doświadcza problemów.

Istotnym elementem tej części terapii uzależnień jest też wspieranie rozwoju zainteresowań osoby uzależnionej oraz wzmacnianie jej świadomości nałogu. Zalecane jest uczestnictwo w spotkaniach grup samopomocowych (np. ruchu AA - anonimowi alkoholicy, NA - anonimowi narkomanii) w celu utrwalenia nawyku czerpania wsparcia i przyznawania się do problemu z uzależnieniem.

Długi czas trwania fazy pogłębionej wynika nie tylko z głębokości problemów, jakie wymagają przepracowania, ale też z konieczności skonfrontowania trzeźwiejącego uzależnionego z ryzykiem nawrotu choroby. W tak długim okresie większość osób przeżywa sygnały nawrotu, a wytrwałe uczestnictwo w terapii uzależnień pozwala im uchronić się od brania czy picia i zniszczenia dotychczasowych osiągnięć terapeutycznych. Warto też podkreślić, że na jakimkolwiek etapie terapii uzależnienia od alkoholu, od narkotyków, od leków złamanie abstynencji nie jest dowodem na jej nieskuteczność i powodem do przerwania terapii. Takie sytuacje powinny być poddane szczególnie starannej analizie na spotkaniu terapeutycznym.